Welke rol hebben het toenmalige gemeentebestuur van Kampen en haar ambtenaren tijdens de Tweede Wereldoorlog gespeeld bij het ontnemen van bezit van Joodse inwoners? En op welke wijze is er na de bevrijding in 1945 sprake geweest van rechtsherstel? Deze twee vragen staan centraal in het historisch onderzoek dat nu in opdracht van de gemeente Kampen van start gaat. Prof. dr. Maarten Duijvendak voert het onderzoek uit. Hij heeft daar circa 6 maanden voor nodig.
Wethouder Richard Boddeus: “Dit onderzoek is van belang om recht te doen aan de op dat moment meest kwetsbare inwoners van onze gemeente en hun nabestaanden. We zijn het moreel verplicht om helderheid te krijgen over welke rol de gemeente destijds gespeeld heeft bij het ontnemen van bezit van Joodse inwoners. Met dit onafhankelijk onderzoek door een erkend materiedeskundige laten we dat in kaart brengen. Als de uitkomsten daartoe aanleiding geven, kunnen we als gemeente onze verantwoordelijkheid nemen.”
Focus onderzoek
In de jaren van de Duitse bezetting werd Joodse Nederlanders het recht op bepaald bezit ontnomen (ontrechting). Het onderzoek in Kampen richt zich op deze aantasting van eigendom, pacht, huur of gebruik in andere zin van onroerend goed, waaronder landbouwgronden, bedrijven, winkels en woonhuizen. Ook het beheer hiervan door de Duitse bezetter en het naoorlogs rechtsherstel krijgen aandacht, net als de ontvreemding van inboedels en andere roerende goederen.
De eventuele rol van het toenmalige Kamper gemeentebestuur en haar (politie)ambtenaren bij dit alles staat steeds centraal. Wanneer het onderzoek daartoe aanleiding geeft, richt het zich ook op andere betrokkenen (zoals notarissen of particuliere, niet-Joodse kopers). Dit kan helpen om het handelen van de gemeente te duiden.
De huidige gemeente Kampen is de rechtsopvolger van de toenmalige gemeente IJsselmuiden. Het onderzoek bestrijkt daarom het hele gebied van de toenmalige gemeenten Kampen en IJsselmuiden.
Maarten Duijvendak
De gemeente denkt voor dit onderzoek met Maarten Duijvendak een kundige en ervaren onderzoeker te hebben aangetrokken. Duijvendak is emeritus-hoogleraar in de economische, sociale en regionale geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij deed in 2020-2022 vergelijkbaar onderzoek, eerst in Groningen, daarna in Zuidoost-Drenthe.[1]
Werkwijze en contact
Duijvendak richt zich in eerste instantie op het schriftelijke bronnenmateriaal zoals aanwezig in o.a. het Stadsarchief Kampen, Collectie Overijssel en het Nationaal Archief. Maar hij zoekt ook bewust contact met lokale en regionale onderzoekers die in het verleden over deze en verwante onderwerpen hebben gepubliceerd.
De onderzoeker komt verder ook graag in gesprek met mensen die op een of andere wijze vanuit hun herinneringen en ervaringen licht kunnen werpen op zijn onderzoeksvragen. Maarten Duijvendak is per e-mail via m.g.j.duijvendak@rug.nl bereikbaar.
Maarten Duijvendak: “Historisch onderzoek start bij de bron. Voor dit onderzoek zijn veel bronnen te vinden in de gemeentelijke administratie, het archief van het Kadaster en bij de Raad voor het Rechtsherstel. Maar daar is nooit alles bewaard gebleven. Mensen hebben herinneringen die een aanvulling kunnen zijn op de geschreven stukken. Ook die informatie is van belang.”
Uitvoering vastgesteld beleid
De beslissing om dit onafhankelijk onderzoek uit te laten voeren is al eerder (eind 2021) genomen door het toenmalige college van B&W. Het onderzoek werd toen als nieuw beleid gezien. Er moest daarom via de Perspectiefnota van 2022 eerst budget voor worden aangevraagd bij de gemeenteraad. Met het aannemen van de begroting voor 2023, heeft de raad in de herfst van 2022 het budget voor dit onderzoek definitief toegekend.
[1] Maarten Duijvendak en Stefan van der Poel (red.), Lege plekken. Ontvreemding van Joods vastgoed en rechtsherstel in de gemeente Groningen (1940-1955) Onderzoeksrapport Rijksuniversiteit Groningen, november 2021.
Maarten Duijvendak, ‘Joods vastgoed, de notaris en een weduwe te Coevorden – Roof, beheer en rechtsherstel in Zuidoost Drenthe (1940-1955)’, in: Nieuwe Drentse Volksalmanak. Jaarboek voor geschiedenis en archeologie (2022), 57-92.